Sluiten waterkringloop bewuste keuze

Water is misschien wel de meest onderschatte utility in Nederland. ‘Het is eigenlijk raar dat we ons over energie veel meer druk maken dan over water’, zegt Jean-Claude de Maaijer van BASF Master Builder Solutions. ‘We zouden in principe jaren zonder olie kunnen, maar geen dag zonder water. En toch waarderen we het maar met mate.’
Nederland kent weinig waterstress, hoewel een droge zomer wel degelijk problemen kan opleveren met de koeling van een chemische fabriek. Dit is niets vergeleken met problemen in landen in Noord-Afrika, het Midden-Oosten of delen van Amerika en Australië. Nu lijkt dat een ver-van-mijn-bed-show, maar veel Nederlandse multinationals betrekken grondstoffen uit deze landen. De vraag is in hoeverre die bedrijven hun verantwoordelijkheid willen of kunnen nemen om de keten te dwingen verantwoorde keuzes te maken. Maar ook dichter bij huis kunnen grote industriële bedrijven hun toeleveringsketen verleiden of verplichten hun waterverbruik terug te dringen of te verduurzamen. Het Watervisie platform discussieerde daarom over ketenverantwoordelijkheid.

Strategische keuze
Roy Tummers van VEMW, de belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers, moet bekennen dat bij het merendeel van zijn achterban de aanvoer van zoetwater tot nog toe geen zwaarwegend issue is. ‘Het is voor de meeste bedrijven nog niet noodzakelijk om extra maatregelen te nemen omwille van de leveringszekerheid. Een aantal bedrijven heeft wel een duidelijke water-policy opgesteld en wil de invloed van zijn productie op de omgeving zoveel mogelijk beperken. Zo houdt de voedingsmiddelenindustrie zich aan strikte regels omdat ze dicht op de klanten zit en die moeten niet het idee krijgen dat ze met de bedrijven moeten concurreren op het gebied van zoetwater.’
‘Dat is ook de reden waarom Dow in Terneuzen ervoor koos om effluent te gebruiken’, zegt Jan Willem Mulder van Evides Industriewater. ‘Zeeland kent wel waterstress, omdat men te maken heeft met verzilting. Als de lokale bevolking moet concurreren met een grote chemiereus, is dat niet goed voor de reputatie van Dow. En dus kijkt men naar alternatieven. De toegang tot water staat in het risicolijstje van de board van het bedrijf en dus wil men zekerheden inbouwen. Uiteindelijk gaat het om risicomanagement en daarbij hoort ook de kwaliteit en kwantiteit van proceswater. Veel bedrijven gebruiken oppervlaktewater als basis voor hun proceswater, maar wie garandeert de kwaliteit in de toekomst?’
Bart Küpers van Endress+Hauser vult aan: ‘Om dezelfde reden gebruikt de NAM effluent uit de RWZI van Emmen voor de productie van stoom in Schoonebeek. Men gebruikt de stoom om de stroperige olie vloeibaarder te maken, maar wil geen aanspraak doen op de natuurlijke waterbronnen.’ Het niet benutten van grondwater sluit aan op het antiverdrogingsbeleid van de provincie Drenthe. De NAM koos bewust niet voor het gebruik van oppervlaktewater omdat de waterkwaliteit kan wisselen en beperkt beschikbaar is in droge perioden. Voor chemiebedrijven is de keuze voor het sluiten van de kringloop dus vaak een afweging van kosten en risico’s.

Spoelwater
In de voedingsmiddelenindustrie komt daar nog een component bij: er bestaat een mentale blokkade om afvalwater te gebruiken in levensmiddelen. Toch is er ook in die industrietak beweging te bespeuren op het gebied van waterhergebruik. Zo gebruikt de aardappelverwerkende industrie veel water om haar producten schoon te spoelen. Tot voor kort zagen ze daar geen problemen in omdat er water genoeg is, maar ook die industrie neemt langzaamaan zijn verantwoordelijkheid, stelt Frank Oesterholt van KWR. ‘Omdat het spoelwater redelijk schoon is, kan men het eenvoudig opwerken tot demiwater voor de stoomprocessen verderop in het proces. Of wat te denken van het schoonspoelen van de leidingen, dat met ‘cleaning in place’-technieken gebeurt. Het vaak warme spoelwater zou eenvoudig kunnen worden gebruikt, terwijl de warmte ook zou kunnen worden teruggewonnen.’

Waarde in water
‘Als we het over waterkwaliteit hebben, gaat het er niet alleen om of het schoon is, maar ook over de temperatuur, energie-inhoud, de aanwezigheid van grondstoffen enzovoorts’, vindt Henri Spanjers van de TU Delft. ‘Water heeft op zichzelf geen waarde, maar er wordt gedurende processen wel veel waarde aan toegevoegd. Het terugwinnen kan een secundair doel dienen. Het primaire doel is zoveel mogelijk waarde onttrekken voordat het water wordt geloosd.’
Diezelfde waarde kan bedrijven prikkelen om al aan de voorkant van het proces te kijken naar de kosten die gepaard gaan met het op kwaliteit brengen, opwarmen en weer afkoelen van water. Als bedrijven die kosten verdisconteren in hun waterkosten kunnen de keuzes soms heel anders uitvallen. Het komt maar al te vaak voor dat bedrijven zeer ruim water gebruiken voor de productie van stoom om die warmte vervolgens aan het einde van het proces weg te koelen. Bedrijven moeten zich goed afvragen hoeveel proceswater of stoom ze daadwerkelijk nodig hebben. Al het water dat niet in het proces komt, is pure winst. De grondstofprijzen zullen daarin niet doorslaggevend zijn, maar de energiebesparingen kunnen enorm oplopen.
Dat begint er wel mee dat bedrijven goed moeten weten welk water ze voor welke processen gebruiken en welke kwaliteit daarvoor nodig is. Het ontbreekt veel bedrijven aan dat inzicht, dus voordat naar kringloopsluiting wordt gekeken, is het verstandig de hele kringloop erbij te betrekken. Een aantal bedrijven kijkt daarbij zelfs over de bedrijfsgrenzen en bundelt afvalstromen of levert laagwaardige warmte aan glastuinbouw of woningen in de buurt. Maar er zijn ook steeds meer technieken voorhanden om laagwaardige warmte met een temperatuurrange van rond de 55 graden Celsius energiezuinig op te waarderen naar bruikbare temperaturen.

Wispelturige wetgeving
Tummers waarschuwt voor maatregelen vanuit Brussel: ‘De Europese Commissie heeft waterhergebruik als speerpunt genomen voor toekomstig beleid. Men buigt zich momenteel over maatregelen, die kunnen variëren van doelstellingen tot bindende wet- en regelgeving. Bedrijven die voor een investeringsbeslissing in hun watersysteem staan, doen er verstandig aan deze ontwikkelingen in hun risicoprofiel mee te nemen.’

Er is een nieuwe Eurocommissaris voor Milieu en Water aangesteld, die onder meer wil inzetten op verdere beprijzing van water. ‘Ook in Nederland onderzoekt het ministerie van I&M of het nodig is om meer prijsprikkels in te voeren. De lage prijs van water geeft onvoldoende prikkels om er zuiniger mee om te gaan. We hebben de verhoging van belasting op leidingwater kunnen voorkomen, maar dat wil niet zeggen dat dit soort maatregelen in de toekomst niet nog eens voorbij zullen komen.’

Aquatech

Tijdens de beurs Aquatech houdt Industrielinqs een Masters of Industry over water. Meer informatie daarover vindt u binnenkort op www.mastersofindustry.nl. Aquatech wordt gehouden van 3 tot en met 6 november in de RAI in Amsterdam.